آموزشی, تاریخ

تاریخ چرم در ایران

پیشینه ی چرم در ایران - تاریخ چرم در ایران

مقدمه

چرم در ایران دارای تاریخی چندهزار ساله هست و ایرانیان در تولید محصولات چرمی قدمتی به بلندای تاریخ دارند و اگر در اقصی نقاط جهان چرم از دیرباز تولید و فراوری میشده در ایران هم همین رویه وجود داشته و ایرانیان همگام با جهان در تولید وفراوری چرم پیشتاز بوده اند.برای اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله تاریخ تولید چرم در جهان را مظالعه بفرمایید.  آثار باستانی بر جا مانده از دوران قبل از میلاد مسیح نشان میدهد که ایرانیان از حدود 15قرن قبل از میلاد از پوست حیوانات برای تهیه لباس، کفش و جنگ افزار استفاده می‌کردند و از 6  قرن قبل از میلاد بود که از چرم برای لباس رزم  و زره استفاده کردند.

وجود واژه های کثیری منسوب به چرم و یا فنی از مهارت های کار با چرم گواه قدمت تاریخ چرم در ایران است و ابزار و محصولات چرمی است.همانطور که در ایران باستان و پیش از میلاد دام پروری پیشه ایی مهم و کارآمد بوده به طبع کار با چرم و فرآوری آن نیز وجود داشته است و از همانجا تاریخ چرم در ایران به راه افتاد تا راه طولانیی را تا به امروز طی کند.در تاریخ چرم در ایران داریم که نوشته ها  و نامه ها بر روی پوست ثبت میشد. بنا بر برخی روایات اوستا را بر دوازده هزار قطعه پوست گاو نوشته بودند. همچنین پوست نوشته‌هایی که در اورامان کردستان یافت شده و در موزه بریتالنیا نگهداری می‌شود نشان دهنده استفاده از پوست برای نگارش در دوره اشکانیان است.

چرم در شاهنامه

در شاهنامه بارها از لباس ها و ابزار و اداواتی نام برده شده است چرمی تعریف شده اند و در آن ها از چرم بهره گیری شده است. از نمونه های بارز آن میتوان به درفش کاویانی اشاره کرد. کلمه درفش با همین شکل در زبان پهلوی به کار رفته است و می‌تواند ریختی از درخش باشد (‌به واسطه گوهرهای فراوانی که روی آن وجود داشت). در اینکه جنس این درفش از چه بوده است نظرات مختلفی وجود دارد: طبری آن را از پوست شیر می‌داند و در جایی دیگر از پوست پلنگ و ابوریحان در آثار الباقیه این علَم را از پوست خرس می‌داند. در حالی که ابیات واضحی از خود شاهنامه گواه است که این درفش از یک چرم آهنگری بوده است:

وزان چرم کاهنگران پشت پای / بپوشند هنگام زخم درای
همان کاوه آن بر سر نیزه کرد / همانگه ز بازار برخاست گرد

پادشاهان ایرانی این درفش را خجسته و مبارک می‌دانستند و در هر پیروزی علیه دشمن روی آن سیم و زر و گوهر و مروارید‌هایی نصب می‌کردند و حتی در تزئین آن با پادشاهان گذشته، چشم و همچشمی داشته‌اند. در افسانه‌هایی که برای توضیح شکل این چرم کم‌کم شاخ و برگ گرفته است.

derafshe kavyani - تاریخ چرم در ایران

تاریخ چرم در ایران از دوره عیلامی ، ماد و هخامنشان

در دوره ی عیلامی و بعد از آن در دوره ی مادها انواع لباس ها و مخصوصا کفش ها از چرم تولید میشد.در کشف های باستان شناسی بارها به کفش های کوچک و بزرگی رسیده اند که مربوط به دوران مادها بوده و پوشیدن کفش چرمی را در این دوران اثبات میکند. همچنین در این دوره لباس های چرمی نیز کابرد داشته است.طبق گزارشات باستان شناسی مصنوعات چرمی به دست آمده از منطقه چهرآباد زنجان متعلق به دوره هخامنشیان از جمله مصنوعات آلی و بسیار نادر موجود در ایران است که با مطالعه آن ها اطلاعات ارزشمندی را در رابطه با صنعت چرم سازی آن دوره می توان به دست آورد. برای بازشناخت فناوری تولید و ساخت این آثار، گونه حیوانی پوست، مواد دباغی به کار رفته و مواد مورد استفاده برای چربی دهی مورد مطالعه قرار گرفته است.برای اطلاعات بیشتر و تخصصی در این باره میتوانید به مجله پژوهه باستان سنجی سال اول، پاییز و زمستان شماره 2 مراجعه کنید.

147 - تاریخ چرم در ایران

دوره اسلامی

در دوره ایی که عباسیان در ایران هم نفوز داشته اند چرم از جایگاه ویژه ایی برخودار بوده است و تاریخ چرم در ایران به راه خود ادامه میداد .در تمامی گستره ی تخت سلطه ی عباسیان استفاده میشد. تولید لباس با چرم و هم چنین کاربرد چرم در ابزار و ادوات جنگی در آن زمان مرسوم بود و ایران در این دوره به عنوان بخش مهمی در تامین این چرم نقش داشته است.تاریخ چرم در ایران در این زمانه گسترش چشمگیری داشت و تمام سرزمین های تحت تسلط اسلام را درنوردیده بود. تجارت چرم و پوست نیز از آغاز رایج بوده و با توجه به جاده ابریشم تجارت در این حوزه بسیار موجب رونق کسب و کار شده بود.حتی بعد از حمله وحشیانه مغول ها به ایران این تجارت پابرجا بود و در اسناد تاریخی در باب آن نوشته شده و در برخی مکاتبات تجاری از چرم مرغوب شهرهایی جون تبریز و شیراز سخن به میان آمده است که گواه قدمت و هم چنین رونق تجاری این کالا میباشد.

کتابت و صحافی با چرم 

ایران کشوریست که از دیرباز به داشتن کتابخانه و دانشگاه و همچنین علم اندوزی و دانشمند پروری شهره بود و همین موجب شد ورای تمامی استفاده های مرسوم هر دوره از چرم از این محصول برای کتابت و صحافی کتب هم استفاده شود و بسیاری از کتاب های برجای مانده از دوران های بسیار دور با جلد سختی از چرم صحافی شده است.این بهره گیری از چرم در دوره باستان هم رواج داشته است در صورتی که در تمدن های دیگر کمتر از آن استفاده میشد چرا که چنین فرهنگی در میان آن ها رایج نبود به طوری که رفته رفته کتابت چرمی کتب خود به حوزه ایی مجزا تبدیل شد و طلاکوبی و نگارگری و  هنر سوخت و داغ روی چرم نیز به آن اضافه شد که در دوره تیموری به حد اعلی خود رسید و به عنوان هنری تزیینی در صحافی مورد اهمیت واقع شد.

book04 - تاریخ چرم در ایران

دوره صفویه

در دوره ی صفویه بازار چرم رونق فرآوان گرفت و تاریخ چرم در ایران وارد دوره پیشرفته تری شد.پیشرفت در تولید چرم و استفاده از فناوری های جدید در آن زمان موجب دستاوردهای جدیدی در صنعت چرم شده بود. کارگاه های مختلف دباغی و هم چنین دوخت و دوز انواع محصولات چرمی در این دوره نشان از پیشرفت این حرفه در دوری صفویه دارد. در این دوره انواع بهترین کفش ها و چکمه ها ساخته و پرداخته میشده و در سفرنامه های اروپاییان به ایران و سیر و سیاحت آنان در کشورمان به وفور اشاراتی به تولید چرم و رواج محصولات چرمی شده است.چه بسیار است انواع محصولات چرم دوزی شده و با چرم تولید شده که اروپاییان با خود به کشورشان بردند و برخی از آن ها در اروپا رواج یافت.

دوره قاجار تا پهلوی

در دوره قاجار گرچه از نظر تولید و رونق تجاری کشور بخاطر داشتن شاهانی نالایق روبه نابودی بود ولی باز هم تاریخ چرم در ایران در راه پر پیچ و خم خود به حرکت مشغول بود.در صنعت چرم با مساعدت و تلاش های امیرکبیر، مرد وطن پرست آن روزگار ، روزنه های روشنی به چشم میخورد. انواع چرم به مقدار زیاد در شهر های ایران تولید می‌شد. در آن زمان همدان مرکز مهم تولید چرم در ایران بود که قالبا از پوست گوسفند تولید میشد. از جمله کارهایی که امیر کبیر در سال 1267 هجری قمری به نمایشگاه لندن فرستاد پوست بود. در این دوره صادرات پوست و چرم از اقصی نقاط ایران به کشورهای همسایه ایران رواج داشت. اما بعد شهادت امیرکبیر مجدد این صنعت نیز مانند تجارت های دیگر در میان سبک سری و بی کفایتی شاهان و سردمداران نالایق روبه نابودی رفت و کشورهای دیگر بازار بین المللی آن را از ایران گرفتند .

Fleshing Machines built in Tabriz for Leather Industry1980s - تاریخ چرم در ایران

یکی از کارخانه های چرم در تبریز

 

با روی کار آمدن رضاشاه و رونق سازندگی کشور از اقداماتی که وی در ایران بسیار جدی پیگیری میکرد احداث کارخانه و ایجاد خودکفایی در صنعت بود .تاریخ چرم در ایران با قدرت بیشتر به راه خود ادامه داد. اولین کارخانه های نساجی در اصفهان ساخته شدند و شروع به تولید کردند تا نیاز به واردات پارچه به صفر برسد و در همین دوره کارخانه های تولید چرم در ایران احداث شدند تا به صورت صنعتی و در مقیاس جهانی به تولید محصولی بپردازند که به بلندای تاریخ این کشور قدمت داشت. اولین کارخانه تولید چرم در شهر تبریز بسال 1308 بنا شد و پس از آن در  برخی دیگر از شهرهای بزرگ آن زمان کارخانه‌هایی تاسیس شد که تهران، همدان و اصفهان بیشترین تعداد از آن را دارا بودند به طوری که در سال 1337 تعداد 22 کارخانه در ایران مشغول به تولید چرم شدند.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *