نمد چیست ؟

مقدمه

نَمَد نوعی بافته سنتی است که با پشم تولید می‌شود. اگر بخواهیم بهتر بدانیم نمد چیست ؟ ابتدا به  واژه نامه مراجعه میکنیم که نمد را  اینگونه تعریف میکند:  پارچه ای کلفت است که ازپشم یا کرک مالیده تهیه میشود وآن را تبدیل به فرش،زیرانداز، کلاه و جامه کنند.نمد ساده ترین نوع محصول برای استفاده به عنوان زیرانداز است و ساخت آن احتیاج به دستگاه خاصی دارند. فرایند تولید آن را نمد مالی میگویند. در نمد مالی از خاصیت طبیعی پشم که عبارت از در هم پیچیدن الیاف آن در اثر رطوبت و فشار است استفاده می شود.براساس سهولت مراحل و مراتب ساخت محصولات نمدی (برحسب شناختی که ما از نحوه تولید این هنر- صنعت داریم) همچنین فراهم نمودن مواد و ابزار مورد نیاز برای تولید این محصول بدست انسانهای دامدار و بیابانگردی که فلات ایران را در می‌نوردیدند، می‌توان با اتکاء به حدس و گمان قدمت این هنر- صنعت را به گذشته‌های بسی دورتر از دوران تاریخی ایران زمین نسبت داد.نمد در قاره آسیا مخصوصا  در کشورما ایران از زمان‌های بسیار دور کاربرد داشته و به عنوان لباس، كلاه و خیمه و زیرانداز مورد استفاده قرار میگرفته است.تهیه و ساخت نمد در ایران امروزه هم  به ‌صورت سنتی صورت می‌گیرد و هنرمند ایرانی با نقش و نگار و دستان توانمند و هنرمندانه خود بدان روح تازه‌ای می‌بخشد.گرچه تعداد این هنرمندان بسیار کم شده است.

نمد در ایران

نمد در کشور ما ایران در هر منطقه و هر خطه ایی ، سر و سِری،  سر به مهر دارد كه با شكل‌های تجریدی و نمادین و رنگ‌های برگرفته از طبیعت، به گونه نماد و نشان خرده فرهنگ های هر گوشه از ایران بزرگ است.صنعت نمدمالی با تمام اعضای بدن در ارتباط است و نمدمال با عشق به كار، همراه با حركات موزون و دلنشین ِ دست و پا و خواندن شعرهای لطیف و موزون خستگی مفرط ناشی از كار مداوم را همراه با عرق كردن فراوان از تن خسته خود بیرون می كند و به انتظار فرش كردن دستمایه تلاش خود می نشیند.حاصل دست های هنرمند و پرتوان او كه نقش های رنگارنگ طبیعی که جلوه ای از طبیعت زیباست را با نقوش ساده و صمیمی به بینندگان نشان می دهد تا منظر زیبایی از هنر دست بشر را كه نشانی ست از خالق در ذهن و انگشتان هنرمند تجلی یابد.محصولات تولید شده ی صنایع دستی، صرف نظر از درآمدزا بودن و ایجاد بازاری چه بزرگ و چه کوچک نیازهای خانواده های تولیدكننده یا ساكنان منطقه ای که به تولید صنایع دستی میپردازند را در خود داراست.از میان این تولیدات، نمد جزو صنایعی است كه چنین خصوصیتی دارد.

نمد مالی 

نمدمالی از ابتدایی ترین شیوه های نساجی است كه گفته می شود ابتدا در آسیای میانه به وجود آمد. ازدوره نوسنگی ( بخشی از عصر سنگ که انسان از شکارگری به یکجا نشینی متمایل شد) مردمی که باپشم سروکار داشته اند نمد را می شناختند . اسناد ومدارک چینی 2300 پیش از میلاد درباره پادری ، زره وسپر نمدی خبر میدهد . درگورهای عصر مفرغ ( یا عصر برنز که انسان دست به فلز کاری زد و توانست آلیاژهای فلزی ایجاد کند) درآلمان نمدهایی پیدا شده که تاریخ آن به 1400 پیش از میلاد می رسد . در گور سکاهای سده پنجم پیش از میلادمسیح که در قسمتهای مستور از برف ویخ روسیه مرکزی پیدا شده اشیاء نمدی زیادی چون پرده قالی، عرقچین جل اسب و پتو به دست آمده است .هنر- صنعت نمد مالی یکی از قدیمی ترین دستاوردهای بشر ساکن نجد ایران می‌باشد. کشف برخی از محصولات نمدی از جمله زیرانداز، پوشش و عرق گیرهای حیواناتی چون اسب و استر در گوردخمه های باستانی در فلات ایران، بصورت مستند، عمر این هنر- صنعت را به حدود هزارة اول ق.م می‌رساند و همچنین پوشش و کلاه ملتزمان پارسی و مهمانان مادی که در نقش برجسته های تخت جمشید در ردیفی که ملازمان و مهمانان را بر دیوار بارعام به قصد شرف‌یابی به محضر پادشاه نمایش می‌دهد، از قدیمی‌ترین مستندات تصویری موجود این نوع دست بافته می‌باشد استادکاران نمدمالی نه تنها به البسه ایی یک تکه از نمد میساختند  بلکه در تزیین وآرایش نمد با نقشه هایی که از پشم رنگ شده در وسط و یا در دور نمد به کار می برند استاد بودند.

روشی که چادر نشینان که مرکز تولید پشم از چهارپایان خود بودند در صنایع دستی خود به کار می بردند ساده بوده وتا امروز هم پایداراست. قدیمی ترین نمد موجود در گنجینه سلطنتی (شو سو یین) در”نارا” واقع در ژاپن متعلق به قرن هشتم پیش از میلاد است.این نمد ها را از راه دادوستد یا به عنوان پیش کش به ژاپن می آوردند. شیوه نمد مالی و تهیه نمد از زمانهای گذشته تا کنون تغییری نکرده است و در نقاط مختلف تقریبا یکسان می باشد. اما موادی که به پشم می افزایند گونا گون بوده است.در نواحی دشت گرگان ، بابل و آمل و رامسر و کلار دشت نمد مالی انجام می گردد. ایلات ترکمن نیز برای نیازهای خود در ساخت و سازهای خود از آن بهره میبرند. نمد مالی در نواحی اصفهان، بروجن و بختیاری نیز رایج است. در باختران هم در شهرهای قصرشیرین، سر پل ذهاب، اسلام آباد غرب و کرند که پیشینه ی بسیار دارند نیز رایج است .

نمد ترکمن 

نمد تركمن از انواع مهم و معروف نمد ایرانی بوده كه در تركمن صحرا به ان “كچه” گفته میشود. تركمنها به نمدمالی “كچه باسماق “می گویند و آن را بمنظور پوشش اسب، زین و پوشاندن دیوارهای آلاچیق استفاده می كنند. كچه های تیره برای فرش كردن كف ودیواره آلاچیق نیز به كار میرود و این نوع گاهی دارای نقشهای تزیینی نیز میباشد. بهترین نمد تركمن مربوط به قوم یموت است و هماكنون نیز بیشتر در مناطق یموتنشین رواج دارد زیرا پرورش و نگهداری گوسفندان نیز در این خانواده ها مرسوم است.بدلیل اینكه تولید نمد نیاز به قدرت بدنی فراوان دارد در بیشتر نقاط ایران نمدمالی توسط مردان انجام می شود اما نمد تركمن را صرفا زنان تولید می كنند.قطع واندازه تولیدات نمدی استاندارد نیست و بستگی به درخواست متقاضی دارد و نمدتركمنی به شكل منحنی است و نحوه اندازه گیری آن به وسیله وجب دست كه در تركمنی به “قاریش” معروف است انجام می گیرد.

نمد در آیینه تاریخ

روایت داستانی به نقل از کتاب سیری در صنایع دستی ایران به روایت داستان عامیانه ا ی که در میان نمدمالان سمنان ومازندران مشهور است  پسر حضرت سلیمان  چوپانی بود که می خوا ست از پشم گوسفندش برای بافتن پارچه استفاده کند پس از آن که چندین بار در این آرزو ناکام شد دست از کوشش بر داشت و از روی ناامیدی پشم را مشت کوبید و اشک اندوه بر آن ریخت اشک ها به درون الیاف پشم راه یافت وآ نها را به هم چسباند آنگاه پسر حضرت سلیمان دریافت که از خیساندن و مالیدن پشم پارچه ای برایش ساخته شده است بدینسان نخستین نمدآفریده شد و یاد پسر حضرت سلیمان تا این زمان به عنوان ” رب النوع ”نمد مالان شمال ایران زنده مانده است.

دنیای امروز و دوباره سوال نمد چیست ؟

هم اكنون این هنر قدیمی به صورت دستی و قدیمی و همچنین نیمه صنعتی و به صورت تماما صنعتی ادامه دارد. در روش نیمه صنعتی نیمی از کار تولید آن به صورت دست ساز و بخش دیگری با دستگاه ساخته میشود. جدا از آن تولید نمد امروزه با استفاه از الیاف مصنوعی نیز راه مدرنی را در پیش گرفته است. نمد صنعتی با الیاف مصنوعی و برگرفته از صنایع پتروشیمی در ایران و جهان در حال تولید است و بسیاری از صنایع تولید انواع منسوجات در جهان از آن ها برای مصارف و نیازهای مختلف استفاده میکنند.این نمدها در کارخانه به صورت رولی و تاقه ایی در رنگ ها و بافت های زیبا و در ضخامت های مختلف تولید میشود که رایج ترین آن نمد با ضخامت 2 میلیمتر و 4 میلیمتر میباشد و اینجاست که سوال نمد چیست ؟ که در اول مقاله معنای لغوی آن بیان شد معنای جدید تری پیدا میکند .این محصول در صنایع مختلف مخصوصا دوخت و دوز مصرف میگردد.گرچه تولیدات نمد های نیمه صنعتی برای پادری و زیرانداز بیشتر مورد استفاده قرار میگیرند ولی نمد های صنعتی شده کاربردهای فراوانی در صنایع مختلف دارد و جدا از دوخت و دوز و تامین مواد خام منسوجات در صنایع دیگری نیز کاربرد دارد که میتوان به نمدهای نسوز و نمدهای عایق اشاره کرد.

نمدهای صنعتی 

نمد صنعتی تولید شده در ایران نیز داری طیف کیفی متفاوت هست ولی میتوان از جنس مرغوب آن به عنوان محصولی نام برد که جاذبه برون مرزی داشته و امروزه بسیاری از کشورهای دسته اول جهان مشتری نمد صنعتی ایرانی هستند که در صنایع مختلفی مخصوصا دوخت و دوز از آن استفاده میکنند.ایران به عنوان خواستگاه این محصول و دارا بودن تاریخی دیرینه در تولید نمد از سنتی تا صنعتی امروز صاحب نام است و نمد صنعتی ایرانی به بسیاری از کشورهای جهان صادر میشود که امید داریم هر روز بیشتر و بیشتر سهم خود را در بازار جهانی در این شاخه گسترش دهد.